Köşe Yazısı: Dr. İlker EMİRCAN
Selenyum; canlıların vücudunda üretilemeyen ve bu nedenle dışarıdan alınması gereken eser minerallerdendir. Selenyum doğada organik olarak havada, suda ve toprakta bulunur. Çoğu zaman dengeli ve sağlıklı beslenmek vücudun selenyum ihtiyacını büyük oranda karşılayabilir. Selenyumun insan vücudundaki temel görevi enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılmasıdır. Bir başka ifadeyle selenyum organizmada düzenleyici olarak rol alır. Kas ve iskelet sisteminden karaciğere, tiroid bezine kadar pek çok organ ve dokuda bulunan selenyum mineralinin vücuttaki emilimi duodenumda (oniki parmak bağırsağında) gerçekleşir. Vücudumuzda yaklaşık olarak 5-20 mikrogram selenyum bulunur. Bunun büyük çoğunluğu iskelet kasında depolanır.
Selenyum insan vücudundaki düzenleyici rolü sayesinde pek çok sistemin sağlıklı işlemesine yardımcı olmaktadır. Selenyum havada, suda ve toprakta bulunan bir mineral olmasına rağmen her bölgede aynı miktarda selenyum bulunmaz. Doğasında az miktarda selenyum bulunan bölgelerde yaşayanlarda selenyum eksikliği görülebilir. Gebelik dönemlerinde selenyum eksikliği görülebilir. Selenyumun emilimi onikiparmak bağırsağında gerçekleşir. Emilimi etkileyebilecek sindirim sistemi rahatsızlıklarında da selenyum eksikliği ortaya çıkabilir.
Selenyumun Vücuda Faydaları
Selenyumun faydalarından bazıları şunlardır:
- Kalp – damar sağlığı koruyucu etkisi: Kalp hastalığı bulunan kişilerin çoğunda selenyum düzeylerinin düşük olduğu tespit edilmiştir.
- Yüksek antioksidan etki, yaşlanma geciktirici etki, bağışıklık sistemi güçlendirici etki: Selenyum bilinen en güçlü antioksidanlardan biridir. Vücutta gıdaların sindirimi ve metabolizması sonucu birtakım artık maddeler açığa çıkar. Serbest oksijen radikalleri adı verilen bu maddeler cilt dahili olmak üzere birçok hücreye zarar vererek hücrelerin yaşlanmasına neden olur. Selenyum vücudun çöpçüsü gibi çalışarak bu radikalleri kandan temizler, hücre yaşlanma sürecini geciktirir. Hücre hasarını önler. Bağışıklık sistemini de bu mekanizma ile destekler ve bağışıklık sistemini güçlendirerek mikroplarla savaşmada destekleyici rol oynar.
- Bazı kanserleri veya kanserlerin ilerlemesini önleyici etkisi: Selenyumun karaciğer, akciğer, mide, prostat kanserlerini önlemede veya bu kanserler görüldüğünde ilerlemesini yavaşlatmada etkili olduğu saptanmıştır. Ek olarak yapılan birçok çalışmada selenyum takviyesinin kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçlarının yan etkilerini azalttığı saptanmıştır.
- Metabolik etkisi: Selenyum vücuttaki pek çok hücresel tepkimedeki enzimlerin yapısında rol alır.
- Selenyumun hormon salgılayan endokrin bezlere etkisi: Selenyum minerali tiroid bezinden salgılanan tiroid hormonlarının sentezi için gereklidir. İskelet kasından sonra en yüksek selenyum konsantrasyonuna sahip organlardan bir tanesi tiroid bezidir. Ek olarak selenyum minerali pankreas salgısı üzerine de etkilidir.
- Üreme sistemine olan etkisi: Selenyumun erkeklerde en çok depolandığı organlardan bir tanesi testislerdir. Erkek üreme organı olan testislerde yüksek oranda selenyum bulunur. Bir başka ifadeyle selenyum erkek üreme hücresi olan spermin kalitesi, morfolojisi ve sayısı üzerinde olumlu etkilere sahiptir.
Selenyum Eksikliği Belirtileri
Selenyum eksikliği belirtilerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Selenyum eksikliğinde aynı iyot eksikliğine benzer şekilde guatr (tiroid bezinde büyüme) görülebilir.
- Selenyum eksikliği pankreas bezi fonksiyonlarını bozup insülin sekresyonunu bozup insülin direnci veya diyabete yol açabilir.
- Selenyum eksikliğinde kas – iskelet sistemi bozuklukları gözlenebilir.
- Üreme hormonlarının yapılışında rol oynadığı için selenyum eksik bireylerde kısırlık görülebilir. Selenyum eksikliği sperm kalitesini ve hareketlerini bozabilir.
- Selenyum eksikliğinde karaciğer sirozuna kadar gidebilen karaciğer fonksiyonlarında bozulma, hepatit görülebilir.
- Selenyum eksikliği psikolojik bozukluklara yol açabilir. Depresyon, yaygın anksiyete bozukluğuna sebep olabilir.
Selenyum İçeren Gıdalar
Selenyum toprakta, havada, suda bol miktarda bulunur. Bu nedenle hayvansal gıdalara ek olarak bitkisel kaynaklı gıdalarda da selenyum bulunmaktadır. Ancak doğadaki selenyum miktarı coğrafi olarak değişiklik gösterebilir. Hayvansal kaynaklı ürünler, sakatatlar selenyum bakımından oldukça zengindir. Ek olarak deniz ürünleri, tavuk eti, kırmızı et, yumurta, süt ürünleri, tam tahıllar, Brezilya fıstığı, ceviz, mantarlar, yeşil mercimek, kırmızı mercimek gibi bakliyatlar selenyum bulunan besinler arasında yer alır. Sağlıklı beslenen kişiler günlük selenyum ihtiyacını gıdalardan büyük oranda karşılayabilirler. Ancak hayvansal gıdaları yeterli miktarda tüketmeyen ya da vücudunda selenyumun emilimi ile ilgili bir sorun bulunan kişilerin günlük selenyum ihtiyacını gıda takviyeleri yardımıyla gidermesi önerilir. Yetişkinler için günlük selenyum dozu 55-200 mcg’ dır.
Selenyum Fazlalığında toksisite görülebilir. Toprağında ve içme sularında fazla miktarda selenyum bulunan bölgelerde yaşayan kişilerde selenyum fazlalığı görülebilir. Buna ek olarak selenyum minerali takviyesi kullanan kişilerin günlük alması gerekenden fazla miktarda selenyum takviyesi alması da selenyum fazlalığına neden olabilir. Selenyum fazlalığı durumunda mide bağırsak sistemi yakınmaları (gastrit, kolit, bulantı, kusma), ciltte gözlerde ikter (sararma), reflekslerde bozulma, diş sorunları görülebilir. Nefesin sarımsak gibi kokması, halsizlik, ateş, saç ve tırnaklarda zayıflama gibi şikayetlerin yanı sıra karaciğer, böbrek ve kalbe ait sorunlar istenmeyen bu durumlara örnek olarak verilebilir.
Selenyum Takviyesi Kullanımı
Selenyum vücut için en önemli minerallerdendir. Selenyum eksikliği çeşitli sağlık sorunlarına neden olur. Selenyum, bağışıklık sistemi fonksiyonları için önemlidir ve bağışıklık tepkilerini düzenler. Bağışıklık sistemi zayıf olan veya sürekli enfeksiyonlara yatkın olan kişilerde selenyum takviyesi, bağışıklık fonksiyonlarını desteklemek için kullanılabilir. Selenyum bakımından zengin coğrafyada yaşayan kişiler selenyum ihtiyacını büyük ölçüde besinler yoluyla karşılayabilir. Ancak çeşitli nedenlerle selenyum eksikliği bulunan kişilerin bu önemli mineralin eksikliğini selenyum takviyesi yardımıyla gidermeleri de mümkündür. Selenyum, gıda takviyesi olarak kullanılacağı zaman doktor kontrolünde yemeklerden önce veya yemeklerden sonra günde 1 tablet olacak şekilde kullanılabilir. En iyi Selenyum takviyesi dozu, 14 yaş üzerinde 55, hamile ve emziren kadınlarda 70, tiroit hastalarında 200 mikrograma kadar önerilir. Selenyum fazlalığı halinde de istenmeyen toksisite belirtileri ortaya çıkabilir. Bu nedenle selenyum takviyesi kullanılacağı zaman mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır.
News
