Köşe Yazısı: DR. İlker EMİRCAN
Kolesterol vücudumuzun bütün hücrelerinde bulunan yağ benzeri bir maddedir.
Kolesterol hücre zarının, bazı hormonların yapımında kullanılır. Kolesterol vücutta karaciğer başta olmak üzere ince bağırsak, böbrek üstü bezleri, üreme organları gibi pek çok dokuda sentezlenir ve özellikle hayvansal kaynaklı besinlerin tüketilmesi ile vücuda alınır. Tüm vücut hücrelerinde bulunan ve hücre zarının temel bileşenleri arasında yer alan kolesterolün vücutta pek çok işlevi vardır. Buna karşılık kanda biriken kötü kolesterol, damar duvarlarına yerleşerek damar tıkanıklarının oluşmasına ve kalp damar hastalıklarına neden olur. Ayrıca yine yüksek seviyede olan kolesterol, safra kesesinde birikerek safra kolesterol taşlarının oluşumuna neden olur.
LDL KOLESTEROL (KÖTÜ KOLESTEROL) NEDİR?
LDL kolesterol, kolesterolü ve enerji veren yağ türü olan trigliseritleri atardamarlara taşımakla görevlidir. Kan akışı düzenini bozabilen iyi huylu kolesterol, kalp krizine ve hatta felce kadar gidebilmektedir. Eğer bir kişide LDL kolesterol düzeyi yüksekse arter duvarlarında birikme yaparak risk oluşturabilmektedir. LDL yüksek olan hastalarda kalp krizi, felç, damar tıkanması, böbrek yetmezliği gibi hastalıkların oluşum riski daha fazladır.
HDL KOLESTEROL (İYİ KOLESTEROL) NEDİR?
HDL kolesterol, iyi kolesterol olarak bilinir. HDL kolesterol, damarlardaki kötü kolesterolü karaciğere taşımakla ve dolayısıyla vücuttan atılımında görevlidirler. Bu sayede damar tıkanıklığı, damar sertliği engellenir. Aşırı kilolu olmak, hareketsiz yaşam tarzı, sağlıksız beslenme düzeni, bazı ilaçlar, genetik faktörler ve sigara HDL kolesterol seviyesinde azalmaya neden olarak iç organlarda, kalp damar sisteminde sorunlara neden olmaktadır. Yalnızca vücutta bulunur, besinlerde bulunmaz.
YÜKSEK KOLESTEROLÜN SEBEBİ NEDİR?
Yüksek kolesterolün en yaygın nedeni sağlıksız bir yaşam tarzıdır. Şunları içerebilir:
• Tütün kullanımı: İyi kolesterol olan HDL kolesterol seviyelerini düşürür. Ayrıca LDL kolesterolü yükseltir.
• Cinsiyet: Menopoz öncesi kadınlarda kolesterol düzeyi erkeklere göre daha düşüktür. Menopoz ile birlikte LDL kolesterol düzeyi genellikle yükselmeye başlar.
• Yaş faktörü: Erkeklerde 45, kadınlarda 55 yaşın üzerinde olmak
• Yüksek tansiyon (Hipertansiyon )
• Karaciğer, böbrek, tiroid bezi hastalık durumları
• Genetik faktörler: Aile içerisinde erken yaşta ateroskleroz (damar sertliği) olması durumu
• Sağlıksız beslenme alışkanlıkları: Fazla miktarda yağ tüketmek LDL (kötü) kolesterolü yükseltebilir.
• Sedanter yaşam tarzı, egzersiz yapmamak: HDL (iyi) kolesterolü düşürür.
YÜKSEK KOLESTEROLÜN ZARARLARI
Kanda aşırı miktarda bulunan kolesterol bir mumun söndükten sonraki kıvamı gibi yavaş yavaş damar duvarında birikir. Bu birikim sonucu o damarda daralma, tıkanma ortaya çıkar. Kolesterol hangi damarda birikmişse o damarla ilişkili sorunlar ve hastalıklar ortaya çıkmaktadır.
YÜKSEK KOLESTEROL BELİRTİLERİ NELERDİR?
• Yüzde ve göz çevrelerinde oluşan sarımsı görünümde yağ bezeleri, vücutta cilt altı dokularda yağ birikimi
• Halsizlik, yorgunluk
• Ayaklarda ve bacaklarda ve ellerde üşüme, yanma, uyuşma, ağrı ve kramplar
• Cilt solukluğu
• Yaraların geç iyileşmesi
• Baş dönmesi (vertigo), baş ağrısı
• Nefeste tıkanma hissi, nefes darlığı
• Göğüs ağrısı
• Ayak parmaklarında ve bazı vücut bölgelerinde morarma ve kararmalar
İDEAL KOLESTEROL DEĞERİ NE OLMALIDIR?
Vücudun normal fonksiyonlarının korunması ve kalp ve damar hastalıklarına yakalanma riskinin azaltılabilmesi adına kandaki kolesterol düzeylerinin normal aralıklar içerisinde olması oldukça önemlidir. Sağlıklı bir bireyde kandaki LDL düzeyi 130 mg/dl'nin altında, total kolesterol 200 mg/dL'nin altında, trigliserid düzeyi 150 mg/dL'nin altında ve HDL düzeyi kadınlarda 40 mg/dL, erkeklerde ise 50 mg/dL'nin üzerinde olmalıdır.
YÜKSEK KOLESTEROL TEDAVİSİ
Yüksek kolesterol kalp hastalıkları ve felç riskini artırır. Yapılan kan testleri sonucunda kolesterol ve trigliserid düzeylerinin belirtilen aralıkların dışında olduğunun tespit edilmesi durumunda bu durumun nedeni tespit edilerek uygun şekilde tedavi planı uygulanmalıdır. Yüksek kolesterol tedavisinde genellikle yaşam tarzı değişiklikleri, diyet ve ilaç kullanımı birlikte uygulanmalıdır. Egzersiz HDL (iyi kolesterol) seviyesini yükseltecektir. Bu nedenle her gün 30-45 dakika sportif aktivite veya yürüyüş yapılmalıdır. Yaşam tarzı değişiklikleri ve diyete rağmen kan yağlarında hedeflenen değerlere ulaşılamadığında, ilaç tedavisi gerekecektir. Kolesterolü düşürmek için ilaç tedavileri kullanılmaktadır.
KOLESTEROLÜ YÜKSELTEN BESİNLER
Tereyağı, margarinler, şeker barları, çikolata, tam yağlı peynirler, süt, ve yoğurt, tam yağlı sütlerle yapılmış dondurma, kek, tavuk kanadı ve derisi, yağlı kırmızı et, sucuk, salam ile diğer mandıra ürünleri, sakatatlar, her türlü kızartma, kurvasan ve tüm fastfood besinlerden uzak durmalısınız. Hindistan cevizi, kakao yağı ve palm yağı gibi bitkisel yağlar fazla doymuş yağ oranına sahip bitkisel ürünlerdir. Bunları bol miktarda ihtiva eden çikolata kolesterolü yükseltir. Palm yağı nedeniyle bisküviler de doymuş yağ fazlalıkları nedeniyle kolesterolü yüksektirler. Trans yağ asidi içeren gıdalar da kolesterolü yükseltir. Sıvı bitkisel yağlar hidrojenizasyon işleminde geçirilerek katı yağ haline getirilir. Bu yüzden bitkisel de olsa katı yağlar kolesterol seviyelerini yükseltirler.
Kolesterole Etki Eden Besinler
KOLESTEROLÜ DÜŞÜREN BESİNLER
Kötü kolesterol seviyesini düşürmek için yüksek oranda lif içeren gıdalar tercih edilmelidir. Lifli besinler kolesterol emilimini azaltırlar. Tam buğday unu veya kepekten yapılan buğday ürünleri, kuru baklagiller ile sebze ve meyveler lif oranı yüksek gıdalardır. Baklagiller, keten tohumu, ceviz, fındık, zeytin, kırmızı biber, sarımsak, soğan, enginar, brokoli, domates, maydanoz, portakal, limon suyu, greyfurt, yulaf, yeşil yapraklı sebzeler, elma ve elma sirkesi. Sebzeler mümkünse çiğ tüketilmelidir. Az yağlı süt, peynir ve yoğurt, az yağlı balık, zeytinyağı, soya yağı tercih edilmelidir. Her gün az miktarda ceviz yemenin kolesterol seviyelerini düşürdüğü kanıtlanmıştır. Pirinç yerine bulgur tercih edilmelidir.